به گزارش ادراک خبر، مدیریت فناوری یک تخصص میان رشته‌ای است که علوم پایه، مهندسی، علوم انسانی و دانش و روش‌های مدیریت را به مبارزه می‌طلبد تا بتواند از تکنولوژی، خلق ثروت کند. مدیریت تکنولوژی برای اولین بار در سال ۱۹۸۱ توسط انستیتو تکنولوژی ماساچوست (MIT) در مقطع کارشناسی ارشد ارائه شد و از آن موقع تاکنون ده‌ها دانشگاه اقدام به ایجاد دوره‌های آموزشی متنوعی در مقاطع مختلف تحصیلی، شامل دوره‌های کوتاه‌مدت چند روزه تا دوره‌های دکترای تخصصی کرده‌اند و در حال حاضر صدها تشکل در سراسر دنیا فعال شده است.

مدیریت تکنولوژی بر خلاف رشته‌های مدیریت صنایع و مهندسی صنایع که هدف اصلی خود را صرف بهبود و ارتقای کارایی تولید کرده‌است، سعی دارد با تمرکز بر روی “تکنولوژی” و فرایندهایی همچون تحقیق و توسعه، نوآوری، انتقال تکنولوژی و همکاری تکنولوژی، نحوه به‌کارگیری تکنولوژی‌های جدید و تعمیق تکنولوژی‌های موجود را در بنگاه‌های مختلف تولیدی و خدماتی، تعیین و مدیریت کند که این امر در یک زنجیره از دانشگاه تا صنعت خلاصه می‌شود و این در حالی است که به گفته دکتر سعید سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو؛ دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در این زمینه راه را به اشتباه رفته‌اند و نیازمند یک تغییر نگرش بر اساس برنامه‌ریزی و استراتژی هستند.

وی معتقد است در حال حاضر پژوهشگاه‌ها که باید حلقه واسط دانشگاه و صنعت باشند، اقدام به پذیرش دانشجو کردند و پارک‌ها هم به امر “پارکبانی” مشغول هستند و خروجی چنین سیستمی، افرادی با ضایعه نخاعی خواهد بود! دبیر ستاد نانو همچنین با مروری بر فناوری‌هایی که از سوی وزارت علوم مدیریت شده است، یادآور می‌شود که اگر قرار بود فناوری نانو نیز در اختیار این نهاد باشد، سرنوشتی همانند حوزه‌های ژنتیک و پلیمر داشت.

وی موارد دیگری را یادآور می‌شود که در ادامه در مصاحبه با ایسنا اعلام کرد:

شعارهای سال برای یک سال نیستند و باید تا آینده زنده بمانند

دکتر سعید سرکار در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به شعار سال و مزین شدن آن به نام “دانش‌بنیان؛ تولید، اشتغال آفرینی” از سوی مقام معظم رهبری با بیان اینکه موضوع دانش بنیان‌ها بحث یک سال اخیر کشور نیست، افزود: مقام معظم رهبری از زمانی که شروع به تعیین شعارهایی برای هر سال کردند، این شعارها به صورت تکاملی به پیش رفته است؛ به این معنی که ایشان با شعارهایی که در هر سال مطرح می‌کنند، خانه‌های یک پازل و جدولی را تکمیل می‌کنند.

وی ادامه داد: از این رو این گونه نیست که اگر در سال‌های قبل شعاری را به نام “جهش تولید” مزین کردند، امسال دیگر سال “جهش تولید” نیست. این شعارها رهنمودها و ملزوماتی است که مقام معظم رهبری به آن توجه کردند و بر این اساس، امسال نیز نه تنها سال جهش تولید است، بلکه شعار ۶ سال قبل ایشان نیز هنوز زنده است و باید بر روی آن متمرکز شد. به این صورت نیست که این شعارها در بازه یک سال، انجام و بعد به کناری گذاشته می‌شود؛ بلکه این شعارها در تداوم با یکدیگر هستند. بنابراین اگر مقام معظم رهبری این موضوع (دانش‌بنیانی) را مطرح کردند، باید دستورالعمل و دستور کار ۲۰ سال آینده متولیان این حوزه قرار گیرد؛ چرا که اقدامات در حوزه دانش‌بنیان‌ها مقطعی نیست.

دبیر ستاد توسعه نانو تاکید کرد: از این رو اعلام این شعار برای ما تازگی نداشت، چون مقام معظم رهبری ۲۰ سال است که در هر فرصتی در خصوص این موضوعات سخنرانی دارند و تاکید دارند و ایشان به صورت عمیق به این موضوعات اشراف دارند؛ ولی جای تاسف است که لایه‌های بعدی که دولت‌ها و مجلس است، هیچ گاه پیام مقام معظم رهبری را نگرفتند. ولی آنهایی که باید این پیام‌ها را بگیرند، گرفتند و اقدامات خود را نیز آغاز کرده‌اند. ما امیدواریم که متولیان امر پیام را دریافت کنند، ولی من در این زمینه شک دارم!

زنجیره‌ای از اقدامات دانش‌بنیانی

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو به بیان زنجیره دانش بنیان شدن شرکت‌ها پرداخت و گفت: الزام ایجاد یک شرکت دانش بنیان، تولید حداقل یک محصول دانش‌بنیان است و یک محصول دانش‌بنیان زمانی تولید می‌شود که یک فناوری خلق و توسعه داده شود و توسعه علمی نیازمند بنیه علمی است.

وی خلق شرکت‌های دانش‌بنیان را همانند دسترسی به میوه‌هایی دانست که برای رسیدن به میوه باید نهال آن در اختیار باشد تا با مراقبت از آن به میوه رسید، اضافه کرد: توسعه فعالیت‌های دانش‌بنیان باید از جایی آغاز شود و ادامه یابد تا ثمر دهد. برای آنکه یک شرکت دانش‌بنیان ایجاد شود، حداقل ۴ تا ۵ سال زمان نیاز دارد؛ از این رو ما باید به ابتدای این مسیر برویم و بذرپاشی‌ها و مراقبت‌ها را افزایش دهیم.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، افزایش سرمایه‌گذاری و روی کار آمدن مدیران آشنا با توسعه فناوری را از دیگر زیرساخت‌های مورد نیاز برای افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان دانست و گفت: ما باید در این مسیر فناوران را تربیت کنیم تا با تامین نیازهای آنها، آشنا کردن آنها با سرمایه‌گذاران، اعطای وام و تسهیلات، ارائه مشاوره، تهیه طرح کسب و کار، رصد فناوری، ارائه مشاوره در زمینه تولید و تهیه امکانات، محصولات آنها به بازارها عرضه شوند.

وی تاکید کرد: در این راه باید حواسمان باشد که شرکت‌هایی که داریم، برای آنها کِشش بازار ایجاد کنیم، نه اینکه تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش دهیم و از سوی دیگر شرکت‌های موجود ریزش کنند.

*** پژوهشگاه‌ها به جای تمرکز بر روی پژوهش، توسعه علمی و خلق فناوری و ارتباط با صنعت، دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری را راه‌اندازی کردند و تبدیل به دانشگاه شدند؛ یعنی پژوهشگاه‌ها که دارای ماموریت‌های خاصی هستند، به دانشگاه تبدیل شدند! اینها باید درست شود. ما باید از پژوهشگاه‌ها انتظار داشته باشیم و باید پذیرش دانشجو در پژوهشگاه‌ها ممنوع شود و اگر قرار است این مراکز دانشجو پذیرش کنند، باید دانشجوی دکتری مبتنی بر PhD by Research باشد و دانشجویان به جای آنکه در کلاس‌های درس حاضر شوند، بر روی پروژه‌های کاربردی در جهت رفع نیازهای صنعتی متمرکز شوند. در چنین شرایطی، پژوهشگاه هدفمند داریم. پژوهشگاه‌ها باید به کانون پایلوت‌های نیمه‌صنعتی تبدیل شوند. پژوهشگاه‌ها باید این رسالت را بر عهده بگیرند و حلقه واسط میان آزمایشگاه تا صنعت را پر کنند. در حال حاضر فناوری‌های زیادی در “اِشل” آزمایشگاهی تولید شده که در قفسه‌ها معطل مانده‌اند، چون این پل ارتباطی تا صنعت ساخته نشده است. این چالش‌ها باید شناسایی شود تا اقتصاد و تولید دانش‌بنیان ایجاد شود و اگر این زنجیره تکمیل شود، کارآفرینی نیز اتفاق خواهد افتاد.

سرکار، پایداری یک شرکت دانش‌بنیان را در گرو پایداری بازار آنها دانست و اظهار کرد: یک شرکت‌ نمی‌تواند تنها اقدام به تولید و انبار کند. آنها تولید می‌کنند تا محصولات آنها به بازار برسد، ضمن آنکه باید متوجه باشیم که یک محصول دانش‌بنیان مشتری و مصرف کننده خاص خود را دارد. بر این اساس است که در بسیاری از مواقع، بازار ۸۰ میلیونی کشور، یک بازار بزرگ برای محصولات دانش‌بنیان نیست و لازم است که به بازارهای بین‌المللی وارد شویم و ورود به بازارهای بین‌المللی، ملزومات خاص خود را می‌طلبد.

وی ارتقای کیفیت و قیمت، رقابت‌پذیری و اخذ استانداردهای خاص را از ملزومات اولیه ورود محصولات دانش‌بنیان به بازارهای بین‌المللی عنوان کرد و یادآور شد: تحقق این ملزومات نیاز به حمایت و حفاظت و استراتژی‌های خاص دارد و بر این اساس این امر زنجیره‌ای از فعالیت‌ها را می‌طلبد و ما نمی‌توانیم فقط بخشی از آن را بگیریم و بر تولید دانش‌بنیان متمرکز شویم، بلکه این مهم به استراتژی و کشش بازار نیاز دارد.

سرکار، گام اول کشش برای محصولات دانش‌بنیان را در کشور دانست و اظهار کرد: فناوری در کشور توسعه داده می‌شود، ولی صنایع از آن استفاده نمی‌کنند، چون آن صنعت می‌بیند که با استفاده از این فناوری، ۱۰ درصد به قیمت نهایی محصولش اضافه شده است، ولی متوجه نیست که عمر مفید آن محصول ۲ تا ۳ سال ارتقا یافته است. این معضل تنها در صنایع خودروسازی نیست، بلکه در صنایعی چون پتروشیمی و صنایع نفت نیز به همین روال است و به خرید از خارج عادت کرده‌اند.

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو با تاکید بر اینکه قالب‌های کشور “نفتی” بسته شده است، افزود: قالب نفتی یعنی نفت فروخته می‌شود و پول آن صرف واردات می‌شود و زمانی که اقتصاد کشور نفتی تعریف شود، خروجی نخواهد داشت. ما باید قالب‌های اقتصادی، صنعتی، تولیدی و برنامه و مدیریت خود را که نفتی بسته شده است، عوض کنیم. وقتی وارد عرصه دانش‌بنیان‌ها شویم، این قالب‌ها تغییر خواهد کرد؛ چون این عرصه مبتنی بر نفت و واردات نیست، بلکه مبتنی بر دانش، فناوری و محصولات با ارزش افزوده است؛ از این رو بسیار مهم است که یک استراتژی خوب اتخاذ شود و این مسیر ادامه پیدا کند.

وی به زنجیره تولید دانش‌بنیان در کشور اشاره کرد و با بیان اینکه در دانشگاه‌های کشور در زمینه توسعه علمی به خوبی کار شده است‌، گفت: اکنون باید وارد توسعه فناوری شویم و این چیزی است که دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور با آن بیگانه هستند و جزو برنامه‌های آنها نبوده است.

سرکار، برنامه اول دانشگاه‌ها را آموزش عنوان کرد و افزود: بعد از آن دانشگاه‌ها وارد عرضه پژوهش شدند، در حالی که این نگرانی بود که با وارد شدن دانشگاه‌ها به پژوهش، آموزش ضربه خواهد خورد. اکنون ما تاکید داریم که اساتید وارد عرصه توسعه فناوری شوند. این مطالبه از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان برنامه و بودجه از دانشگاه‌ها باید وجود داشته باشد و اعلام کنند که بر اساس خروجی‌های فناورانه به دانشگاه‌ها بودجه اختصاص داده می‌شود. پتانسیل و توانمندی برای این حرکت در این مسیر وجود دارد.

وی با تاکید بر اینکه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها را در مسیر بیراهه بردیم، گفت: پژوهشگاه‌ها به جای تمرکز بر روی پژوهش، توسعه علمی و خلق فناوری و ارتباط با صنعت، دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری را راه‌اندازی کردند و تبدیل به دانشگاه شدند؛ یعنی پژوهشگاه‌ها که دارای ماموریت‌های خاصی هستند، به دانشگاه تبدیل شدند. اینها باید درست شود و خروجی پژوهشگاه‌ها باید مبتنی بر تعداد فناوری‌ها، رسوخ فناوری در صنعت و پرداختن به چالش‌های بخش صنعتی شود.

دبیر ستاد توسعه نانو، افزود: پژوهشگاه‌ها باید کانون ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان شوند. این چیزی است که ما باید از پژوهشگاه‌ها انتظار داشته باشیم و باید پذیرش دانشجو در پژوهشگاه‌ها ممنوع شود و اگر قرار است این مراکز دانشجو پذیرش کنند، باید دانشجوی دکتری مبتنی بر PhD by Research باشد و دانشجویان به جای آنکه در کلاس‌های درس حاضر شوند، بر روی پروژه‌های کاربردی در جهت رفع نیازهای صنعتی متمرکز شوند. در چنین شرایطی، پژوهشگاه هدفمند داریم.

سرکار با بیان اینکه ساختار پژوهشگاه‌ها باید بازنگری شود، چون همه بیراهه رفتند، اظهار کرد: پژوهشگاه‌ها باید به کانون پایلوت‌های نیمه‌صنعتی تبدیل شوند. مشکلی که داریم، این است که اگر در آزمایشگاه‌ها ماده‌ای تولید شد و یا دارویی سنتز شد، می‌تواند در عرصه صنعت، به تولید انبوه برسد و این در حالی است که تولید ماده در مقیاس گرم با تولید محصول در مقیاس تن و صنعتی متفاوت است.

وی با تاکید بر اینکه در این زمینه یک حلقه مفقوده داریم، گفت: پژوهشگاه‌ها باید این رسالت را بر عهده بگیرند و حلقه واسط میان آزمایشگاه تا صنعت را پر کنند. در حال حاضر فناوری‌های زیادی در “اِشل” آزمایشگاهی تولید شده که در قفسه‌ها معطل مانده‌اند، چون این پل ارتباطی تا صنعت ساخته نشده است. این چالش‌ها باید شناسایی شود تا اقتصاد و تولید دانش‌بنیان ایجاد شود و اگر این زنجیره تکمیل شود، کارآفرینی نیز اتفاق خواهد افتاد.

بلایی که سَر ژنتیک و علم مواد آمد

دکتر سرکار، بحران کنونی کشور را بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نیروهای متخصص دانست و افزود: تشکیل پژوهشگاه‌ها که در ۲۵ سال گذشته صورت گرفت، اقدام بسیار مترقی‌ای بود، نمونه آن راه اندازی پژوهشگاه پلیمر است. ایجاد این پژوهشگاه در آن زمان همانند توسعه فناوری نانو در حال حاضر است. ژنتیک نیز در آن زمان یک علم نوبرانه محسوب می‌شد. پژوهشگاه مواد و انرژی قرار بود بک “بون” و “سولار سل” و الکترونیک کشور باشد، ولی اکنون ببینید به چه روزی افتاده‌ است! تربیت دانشجو و انتشار مقاله در رأس ماموریت‌های آنها قرار گرفت و این مسیری بود که پژوهشگاه‌ها در آن به بیراهه رفتند و نفهمیدند چه کاری را باید انجام دهند.

دبیر ستاد توسعه نانو با تاکید بر اینکه همین بلا می‌توانست سر نانو تکنولوژی کشور بیاید، گفت: در آن زمان دعواهای زیادی بود که وزارت علوم می‌گفت این فناوری را به ما بدهید و این در حالی است که فناوری‌هایی چون ژنتیک، پلیمر و شیمی، نفت، مواد و انرژی به این وزارتخانه محول شدند، ولی چه اقداماتی برای توسعه آنها انجام دادند که نانو فناوری هم به این وزارتخانه سپرده شود!

سرکار با طرح این سوال که اگر نانو فناوری به وزارت علوم داده می‌شد، این فناوری به چه سرنوشتی دچار می‌شد، اظهار کرد: دوباره برای این فناوری بودجه‌های کلانی، دریافت و پژوهشگاه نانو تکنولوژی تاسیس و تعدادی هیات علمی در آن وارد می‌شد و با دریافت بودجه سالانه دوباره همان روند تربیت نیروی انسانی و انتشار مقاله تکرار می‌شد. با چنین زیر ساختی، نانو تکنولوژی در کشور فراگیر نمی‌شد، همانطور که ژنتیک و پلیمر فراگیر نمی‌شد.

وی خاطر نشان کرد: ما در ستاد نانو زنجیره فناوری نانو را طراحی کردیم و در یک بازه ۲۰ ساله تعداد یک هزار و ۱۱۱ محصول در بازار داریم. این دستاورد از تربیت نیروی انسانی شروع شد و با توسعه فناوری و رسوخ آن در صنعت و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، اکنون این محصولات در بازارهای بین‌المللی است. ما همه حلقه‌های زنجیره ارزش را طراحی و پیاده‌سازی کردیم و این در حالی است که ما در تامین این زنجیره درگیر نشدیم که پژوهشگاهی بزنیم و محفلی درست شود و با پول مردم برای خودمان پرستیژ درست کنیم و این اتفاقی است که در کشور رخ داد و فاجعه است. اینها بایستی اصلاح شود و امیدواریم با تاکید مقام معظم رهبری تغییر نگرشی در نهادهای علم و فناوری در کشور رخ دهد و پیرو این تغییر نگرش، تغییر رفتاری را شاهد باشیم.

رؤسای پارک‌ها، “پارکبان” نباشند!

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، به وضعیت توسعه پارک‌های علم و فناوری اشاره و اظهار کرد: اگر از من بپرسند که آیا وزارت علوم و دانشگاه‌ها باید متولی پارک‌های علم و فناوری باشند، پاسخ می‌دهم خیر. رؤسای پارک‌های علم و فناوری بیشتر “پارکبان” شدند! آنها زمینی را دریافت و با تهیه زیر ساخت‌هایی چون آب و برق و گاز، یا اراضی را می‌فروشند و یا اجاره می‌دهند و عده‌ای در این اراضی ساختمان‌سازی می‌کنند و مستقر می‌شوند و از آنجایی که از مزایایی برخوردار می‌شوند، ۲۰ سال است که یک محصول را تولید می‌کنند!

وی با طرح این سوال که یک اپراتور که در یک پارک فناوری مستقر شده، آیا خلق فناوری می‌کند، گفت: اعتقاد دارم پارک‌های ما تخصصی شوند، هر چند که سخت است؛ ولی معتقدم یکی از رسالت‌های سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران این است که متولی تخصصی شدن پارک‌ها باشد؛ چون ما نیازمند داشتن پارک تخصصی فناوری خودرو، آب و محیط زیست، کشاورزی، نساجی و هوا فضا هستیم. در این محیط است که توسعه فناوری رخ می‌دهد.

سرکار، تخصصی شدن پارک‌ها را منجر به هم افزایی و استفاده از تجهیزات یکدیگر دانست و یادآور شد: تخصصی شدن پارک‌ها موجب کاهش هزینه‌ها خواهد شد؛ چرا که مثلا در زمینه الکترونیک یک فُب الکترونیک ایجاد می‌شود و استانداردها مستقر می‌شود و بازار و نمایشگاه تامین می‌شود و هر کسی که از خارج از کشور وارد کشور شود و بخواهد بداند که ایران در این حوزه چه اقداماتی انجام داده، به این مراکز هدایت می‌شود.

این مقام مسؤول با طرح این سوال که چرا هر نماینده‌ای باید یک پتروشیمی در شهر خود ایجاد کند، اظهار کرد: این رویکرد هنر نیست، چون شهری مانند کاشان که آب برای آشامیدن ندارد، صاحب یک کارخانه فولاد است و در اصفهان رودخانه زاینده‌رود نابود شد تا کارخانه فولاد و پتروشیمی برپا شود. هر صنعتی جای خود را دارد و ایجاد پارک‌های علم و فناوری می‌تواند چنین ساختارهایی را شکل دهد.

سرکار با تاکید بر ضرورت ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه و تاکیدات مقام معظم رهبری در این زمینه، گفت: ما در بیشتر مواقع نه دانشگاه‌هایمان دانشگاه است و نه صنایع‌مان، صنعت. ما به نُدرت صنعت و دانشگاه به معنای واقعی داریم؛ چرا که دانشگاه‌ها باید بار توسعه‌ اقتصادی کشور را بر عهده بگیرند نه اینکه وبال گردن کشور باشند، بودجه بگیرند و خروجی آن‌ها تحویل ضایعه نخاعی فاقد توانمندی به جامعه باشد.

وی تاکید کرد: تغییر مسیر در این زمینه نیازمند برنامه‌ریزی جامع و کلان است و باید پای آن ایستاد و پیاده کرد.

انتهای بخش اول مصاحبه.