به گزارش ادراک خبر، دکتر رضا نقی‌زاده با تشریح پژوهش‌های انجام‌شده برای مشخص شدن وضعیت گرنت‌های پژوهشی گفت: در این پژوهش، دو سوال کلیدی در خصوص چالش‌های پیاده‌سازی پرداخت گرنت و الزامات سیاستی برای پاسخ‌گویی به این چالش‌ها وجود داشت و برای پاسخ به این سوالات، تجربیات بین‌المللی در این زمینه مورد بررسی قرار گرفت.

وی با بیان این‌که دوره‌های دکترا و پسادکترا بخش‌های مهمی در مسیر شغلی پژوهشگران هستند، ادامه داد: در بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا، دوره دکترا و پسا دکتری، به عنوان یک شغل رسمی در نظر گرفته می‌شوند و در صورتی که فردی برای این دوره‌های اقدام به مهاجرت کند، نیاز به دریافت ویزای شغلی دارد، نه ویزای تحصیلی. ولی در ایران، به صورت شغل در نظر گرفته نمی‌شود.

نقی‌زاده  خاطر نشان کرد که در ایران یک چالش فرهنگی نیز در مورد دوره پسادکترا وجود دارد و برخی افراد در رزومه خود از آن با عنوان مدرک فوق‌دکتری یاد می‌کنند. در صورتی که پسادکتری مدرک تحصیلی محسوب نمی‌شود و یک دوره فرصت مطالعاتی است.

دبیر اتاق فکر سیاستگذاری علم وزارت علوم با اشاره به این‌که بررسی‌ها نشان داده که داده و اطلاعات در مورد پژوهشگران دوره دکترا بیش از دوره‌های پسادکتری است، گفت: داده‌ها در مورد دوره‌های پسادکترا با توجه به وابستگی شدیده آن‌ها به سازمان به‌کار گیرنده، و رسمی نبودن این دوره، متنوع و پراکنده است.

مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم خاطر نشان کرد: مطالعات مختلف نشان داده که چالش‌های پژوهشگران پسادکترا بیشتر از دانشجویان دکترا است. چرا که آن‌ها شغل پژوهشی موقت و با امنیت شغلی پاییت دارند. و به همین دلیل استرس بالایی را برای ادامه شغل تجربه می‌کند.

وی با اشاره به این‌که این چالش در مورد پژوهشگران ایرانی شدیدتر است، گفت: در ایران به دلیل این‌که پژوهشگران دوره دکتری و پسادکتری، در سن تشکیل خانواده هستند، با فشار خانواده برای ازدواج هم مواجه هستند و این شرایط را برای آن‌ها سخت‌تر می‌کند.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به روش‌های مختلفی که کشورهای دنیا برای پرداخت گرنت استفاده می‌کنند، اشاره کرد و گفت: بخش از این گرنت‌ها از سهم اساتید از ارتباط با صنعت پرداخت می‌شود و در آن جذب منابع از صنعت انجام می‌شود.

وی ادامه داد: نحوه دیگر پرداخت گرنت از طریق گرنت‌بادی‌ها یا صندوق‌های گرنت انجام می‌شود. این نحوه پرداخت، بخش کوچکی از نحوه پرداخت گرنت را در بر می‌گیرد که شامل تحقیقات بخش‌هایی مثل علوم انسانی، علوم پایه و علوم بنادین است. در دنیا برای این شیوه پرداخت، گرنت‌بادی‌ها یا صندوق‌های گرنت تشکیل می‌شود و بر اساس اولویت‌های دولت پرداخت انجام می‌شود.

نقی‌زاده در خصوص ویژگی‌ اصلی این نوع پرداخت، گفت: ویژگی اصلی آن‌ها این است که پرداخت این گرنت آزاد و راحت نیست. دانشگاه‌ها باید پروپوزال ارسال ‌کنند، داوری انجام می‌شود و بر نحوه انجام تحقیق نظارت می‌شود. این نوع تحقیقات، بر عکس روش قبلی که به نیازهای صنعت پاسخ می‌دهد، به صورت ویژه پاسخ‌گوی نیازهای دولت است.

وی شیوه دیگر تخصیص منابع را «خیریه یا charity» عنوان کرد و توضیح داد: این شیوه پرداخت در ایران تا حدودی به صورت وقف وجود دارد. همچنین استفاده از منابع دانشگاه‌های دیگر یا لایسنس شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب اولویت‌های دانشگاه از شیوه‌های دیگر هستند.

دبیر اتاق فکر سیاستگذاری علم وزارت علوم، تقاضا محور بودن پژوهش‌ها را راهکاری برای کاهش تقلب‌های پژوهشی عنوان کرد و گفت: در ایران مشکلی که وجود دارد این است که دانشگاه‌ها چون تیم پژوهشی ندارند، نمی‌توانند پروژه بگیرند و یا نمی‌توانند پروژه‌ها را به خوبی انجام دهند.  از طرف دیگر به خاطر پروژه نگرفتن، تیم پژوهشی ندارند وهمین مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

نقی‌زاده  با اشاره به تحقیقی که در بلژیک انجام شده، گفت: در این پژوهش مشاغل مرتبط با پژوهشگری به چهار دسته تقسیم شده‌اند و با مشاغل مشابه آن‌ها در خارج از دانشگاه، مقایسه شدند.

وی ادامه داد: مشاغل پژوهشی پیش از دکترا یا پژوهشگر مرحله اول (تا چهار سال سابقه)، اولین دوره پسادکترا ( چهار تا هفت سال سابقه)، دوره دوم پسادکترا یا محقق مستقر (۸ تا ۱۰ سال سابقه) و محقق برجسته (بیش از ۱۰ سال سابقه) این چهار دسته شغلی هستند.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره نتایج مقایسه این مشاغل با مشاغل خارج از دانشگاه، گفت: بررسی‌ها نشان داده که حقوقی که دانشگاه به  محققین مرحله اول و دوم می‌دهد، تقریباً مطابق همان حقوقی است که در بخش غیر دانشگاهی (بخش خصوصی، صنعتی و …) داده می‌شود. ولی برای محققین حرفه‌ای‌تر و برجسته‌تر، حقوق غیر دانشگاهیان بالاتر بود. و این باعث شده پژوهشگران حتی در کشورهای اروپایی، محققان در دوره‌های پسادکترا  می‌خواهند یا در قالب هیئت‌علمی جذب شوند و یا در بخش‌های خارج از دانشگاه.

نقی‌زاده به کمبود محققان ماهر در آغاز دهه ۱۹۹۰ در دنیا اشاره کرد و توضیح داد: این موضوع باعث رقابت بین کشورها شد تا بتوانند محققان آموزش‌دیده را جذب کنند و بتوانند انگیزه‌های دانشجویان را برای ادامه دوره‌های دکترا و پسادکترا افزایش بدهند. به همین دلیل در فرانسه، تعداد کمک‌هزینه های دکترا در عرض چهار سال دو برابر شد. این سیاست موفقیت‌آمیز بود و باعث شد دانشجویان به سمت دوره دکترا بروند.

وی ادامه داد: همین موضوع باعث شد در بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۵ تعداد فارغ‌التحصیلان دکترا در فرانسه دو برابر شود ولی پنج سال پس از این پیش‌بینی، میزان استخدام در تحقیقات دولتی کاهش پیدا کرد. چرا که مخارج تخقیقاتی تقریبا به ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی رسیده است و به سقف میزان خود رسید. این اتفاقی است که ممکن است در کشور ما هم رخ بدهد.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ضمن اشاره به افزایش یافتن هزینه‌های پژوهشی همراه با افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان دکترا، توضیح داد: با توجه به این‌که برای متخصصان دارای مدرک دکترا، عرضه بیشتر از تقاضا شد، آن‌ها شغل مطالق با آموزش خود را پیدا نکردند و موقعیت‌های شغلی آن ها نامطمئن شد. به همین دلیل سیاست‌گذاری‌های جدیدی در این کشورها اتخاذ شد.

وی با بیان این‌که این شرایط در ایران بدتر است، گفت: در ایران تقریباً سالی ۱۵ تا ۲۰ هزار دانشجوی دکتری فارغ‌التحصیل می‌شوند ولی کل استخدام هیئت علمی ما زیر ۵۰۰ نفر است. اگر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر از این‌ها هم جذب شرکت‌های دانش‌بنیان شوند،باز هم بیشتر این فارغ‌التحصیلان دکترا یا بیکار خواهند بود و یا جذب مشاغل نامطمئن می‌شوند.

نقی‌زاده ضمن تشریح وضعیت پژوهشگران پسادکترا گفت: الان تعداد کل پژوهشگران پسادکترا احتمالاً به هزار نفر نمی‌رسد و سازوکارهایی که برای  دانشجویان دکترا و پسادکترا هم وجود دارد و یک موقعیت شغلی حتی نامطئن دارند، امکان آن هم وجود ندارد. به همین دلیل خروجی آن یا هدر رفت منابع است و یا باعث نارضایتی و گاهی باعث مهاجرت می‌شود. حتی در کشورهایی که این گرنت را پرداخت می‌کنند این مشکل وجود دارد، در کشور ما که این امکان وجود ندارد، این مشکل بسیار شدیدتر است.

مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم با بیان این‌که یکی از چالش‌های اساسی برای پسادکترا، تعادل شغلی است گفت: در دوره پسادکتری تعادل شغلی نداریم و پژوهشگران پسادکتری باید زمانی را صرف مقالات خود کنند، مسئولیت‌های اضافی برای آن‌ها وقت‌گیر است و این باعث فشار بیشتری به آن‌ها می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به یکی دیگر از چالش‌های موجود گفت: نرخ استخدام و جذب پسا دکتری کاهش یافته و این فقط در ایران نیست و در آمریکا و اروپا هم ثابت و کاهشی شده است. وقتی این اتفاق می‌افتد، پسادکتری می‌تواند یک امتیاز ویژه باشد برای اشتغال به عنوان هیئت علمی و … باشد.

نقی‌زاده درباره در نتایج مطالعات کشورهای دیگر گفت: در مجموع نتایج این بررسی‌ها حاکی از این است که پرداخت حقوق به دانشجویان دکتری و پسادکتری جزئی از برنامه‌های دانشگاه‌ها است. دانشجویان دکترا و پژوهشگران پسادکترا به عنوان پژوهشگر به حساب می‌آید و از آن‌ها انتظارات یک پژوهشگر در محیط کاری وجود دارد.

وی ادامه داد: همچنین دولت‌ها از پرداخت حقوق آن‌ها حمایت‌های جدی می‌کنند. اگر چه که افزایش سهم هزینه‌ها تحقیق و توسعه و محدودیت‌های شغلی برخی نگرانی‌های در این زمینه ایجاد کرده است. همچنین میزان حقوق دانشجویان دکترا و پژوهشگران پسادکترا در دانشگاه های مختلف و کشورهای مختلف متفاوت است و کشورها برای حل این مشکل به سمت ایجاد سازوکارهای واحد حرکت کرده‌اند.

دبیر اتاق فکر سیاستگذاری علم وزارت علوم با بیان تجربیات ایران در زمینه پراخت گرنت به پژوهشگران دکترا و پسادکترا گفت: پرداخت پژوهانه به دکتری از اواخر دهه ۸۰ مطرح شد و معاونت علمی ریاست جمهوری در این زمینه اقداماتی انجام داد. و برای اولین بار در سال ۱۳۸۸ برای اولین بار پرداخت رسمی پژوهانه سالیانه به میزان پنج میلیون تومان آغاز شد.

وی ادامه داد: شرایط دریافت این پژوهانه حضور تمام‌وقت حداقل ۳۰ ساعت در هفته، عدم اشتغال به کار و ارائه گزارش‌های مستمر بود. پرداختی این پژوهانه به صورت ماهیانه نبود و میزان آن نیز کم بود. در کل در هفت دوره ۷۸ میلیارد تومان پژوهانه به ۱۷ هزار و ۶۵۰ نفر دانشجوی دکترا پرداخت شد. در سال ۹۲ با وجود اعلام فراخوان، پژوهانه‌ای پرداخت نشد و این طرح متوقف شد.

نقی‌زاده با اشاره به دستورالعمل اعطای وام ویژه دانشجویان دکترای تخصصی، توضیح داد: از آبان‌ماه سال ۹۲ این دستورالعمل به دانشگاه‌ها ابلاغ شد ولی این وام سخت‌گیرانه بود و به دلیل بلاعوض بودن، موضوع به‌کارگیری این دانشجویان در دانشگاه را کان‌لم یکن کرد و در کل پرونده پژوهانه بسته شد!

وی خاطر نشان کرد: این وضعیت تا ادامه یافت تا سال  این‌که در بودجه سال ۱۴۰۰از محل فروش اموال و دارایی‌های دولت، ۵۰ میلیارد تومان برای پژوهانه ماهیانه پیش‌بینی شده بود که این نیز پرداخت نشد!

مشاور معاون پژوهشی وزیر علوم  درباره چالش‌های تامین مالی این حوزه در ایران  توضیح داد: تامین مالی دوره‌های دکترا و پسادکترا هیچ زمانی منابع پایداری نداشتند و پرداخت آن‌ها به صورت ماهیانه نبوده است. همچنین پژوهشگر بودن هیچ وقت در ایران به رسمیت شناخته نشده است. به علاوه زیر نظام گرنت، به زیر نظام‌های جذب پژوهشگران، ترفیع و ارتقای اعضای هیئت‌علمی متصل نشده است.

دبیر اتاق فکر سیاستگذاری علم وزارت علوم در ادامه این نشست چالش‌های شناسایی‌شده در خصوص گرنت دکترا و پسادکترا را به سه دسته چالش‌های مرتبط با جذب گرنت، چالش‌های مرتبط با تامین و تخصیص مالی و چالش‌های مرتبط با انجام طرح‌های تحقیقاتی تقسیم کرد و شیوه تدوین یک الگوی دقیق برای بهبود وضعیت گرنت‌های دکترا و پسا دکترا را شرح داد.

وی خاطر نشان کرد که اجرای این الگو نیازمند اقداماتی در حوزه‌های تامین مالی پایدار، سازوکارهای تخصیصی گرنت و شناسایی و ارزیابی طرح‌های هزینه‌کرد گرنت است.

به گفته نقی‌زاده؛ در صورتی که این اقدامات انجام شود، پژوهشگران دکترا و پسادکترا به جمع پژوهشگران تمام‌وقت با حقوق و مزایای مشخص می‌پیوندند. پژوهش‌های دوره دکترا و پسادکترا، تبدیل به محور اصلی آموزش می‌وشند. همچنین اعضای هیات‌علمی همراه با پژوهشگران می‌توانند تقاضای جامعه را با یک تامین مالی قابل قبول حل کنند و به علامه یک حرکت شتابان برای تربیت  نیروی انسانی فرهیخته و آگاه برای رفع نیازهای جامعه و صنعت آغاز می‌شود.

انتهای پیام