خبرگزاری تسنیم – بنزین از آب ارزانتر است. این گزاره ای که به تنهایی درست است اما سیاست گذاران را به نتیجه غلط دلخواه می رساند  و آن اینست که ارزانی علت مصرف بالای بنزین است و راه حل برای کاهش مصرف و جلوگیری از قاچاق افزایش قیمت آن است. مطابق علم اقتصاد گران کردن هرچیزی در کوتاه مدت حتما به کاهش مصرف آن می انجامد اما در بلند مدت اگر مصرف کنندگان نتوانند کالای جایگزین را بیابند دوباره مصرف افزایش می یابد. این چرخه پرتکرار ماجرای بنزین در ایران است. در این چرخه دولت ها برای مقطعی مُسکنی کوتاه برای مصرف پیدا میکنند ولی این مُسکن موجب افزایش نارضایتی مردم در میان مدت و بلند مدت میشود و بعد از مدتی دوباره مصرف اوج میگیرد. 

وظیفه اقتصاددانان نگاه دقیقتر به موضوع است و الا مقایسه قیمت در بین کشورها را هر کسی میتواند انجام دهد. امان از وقتی که همین مقایسه قیمت ها مبنای سیاست گذاری هم شود. البته که اقتصاددانان نزدیک به دولت ها برای علمی نشان دادن همین مقایسه ساده، از ادبیات پیچیده استفاده میکنند ولی نتیجه به همان نپختگی قبل است.

بنزین کالای واسطه است. محصول نهایی جابجایی است. باید ببینیم جابجایی شخصی در ایران ارزانتر از الگوی بین المللی است یا نه. در این حالت است که میتوان مقایسه درست و در نتیجه سیاست گذاری درست تری ارائه کرد. بنزین مانند آب نیست. آب کالایی است که مستقیما مورد نیاز انسان است اما بنزین کالای مکمل خودروها است که در نهایت در خدمتی به نام جابجایی (حمل و نقل) خود را نشان میدهد. به عبارت دیگر ما آب را می نوشیم اما بنزین باید سوخته شود تا ما از محلی به محل دیگر جابجا شویم. مقایسه درست تر این است که نرخ جابجایی داخل ایران و خارج را مقایسه کنیم.

 محاسبه هزینه جابجایی شخصی:

در یک مدل با فرض ثابت بودن سایر شرایط برای محاسبه هزینه جابجایی شخصی باید مولفه های زیر را مدنظر داشت:

• قیمت خودرو: برای این کار قیمت خودروهای صفر را مدنظر قرار دهید. برای مقایسه ساده تر فرض کنید عمر مفید خودرو همان یکسال اول است.[۱]
• هزینه های جاری خودرو که شامل تعمیر و نگهداری، بیمه، مالیات و عوارض پرداختنی است.
• هزینه سوخت خودرو

برای اینکه هزینه جابجایی شخصی بین کشورها قابل مقایسه باشد، هزینه جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر را محاسبه میکنیم. 

جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر در ایران:

اکنون به محاسبه هزینه جابجایی شخصی در ایران به ازای هر کیلومتر می پردازیم. بر اساس گارانتی های خودرو، هر خودرو تا ۶۰ هزار کیلومتر یا ۳ سال تحت پوشش گارانتی است. به عبارت دیگر پیمایش سالانه ۲۰ هزار کیلومتر به عنوان یک معیار استاندارد برای مصرف خودرو میتواند مد نظر باشد. گزارش ها و اظهارات کارشناسی میانگین مصرف سوخت خودروهای داخلی را ۱۰ لیتر به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر در نظر میگیرند.

اکنون محاسبه را آغاز میکنیم:

برای محاسبه هزینه سوخت، میانگین مصرف سوخت خودرو در هر ۱۰۰ کیلومتر را ۱۰ لیتر درنظر بگیرید. با این توصیف به ازای ۲۰ هزار کیلومتر تردد سالانه، معادل ۲۰۰۰ لیتر بنزین مصرف میشود. بر اساس نظام سهمیه بندی، ۷۲۰ لیتر به قیمت ۱۵۰۰ تومانی و ۱۲۸۰ لیتر به قیمت ۳۰۰۰ تومانی محاسبه خواهد شد. بنابراین هزینه بنزین هر خودرو در سال معادل ۴۹۲۰۰۰۰ تومان و به ازای هر کیلومتر ۱۲۵۰تومان خواهد بود.

جمعبندی هزینه هر کیلومتر جابجایی شخصی در ایران:

به ازای هر ۱۰۰ میلیون تومان قیمت خودرو: ۵۰۰۰ تومان در هر کیلومتر

پرداختهای سالانه: ۱۰۰۰ تومان در هر کیلومتر

هزینه سوخت: ۱۲۵۰ تومان در هر کیلومتر

اکنون متوسط قیمت خودروهای شخصی در ایران را ۸۰۰ میلیون تومان در نظر بگیرید. با این محاسبات هزینه هر کیلومتر جابجایی شخصی در ایران معادل ۴۲۲۵۰ تومان خواهد بود که با فرض دلار ۵۰ هزار تومانی معادل ۸۵ سنت در هر کیلومتر است.

جابجایی شخصی به ازای هر کیلومتر در الگوی مطلوب خارجی:

اکنون به محاسبه هزینه جابجایی شخصی در  الگوی خارج از ایران به ازای هر کیلومتر می پردازیم.

متوسط قیمت بنزین در فوب خلیج فارس ۴۵ سنت. میانگین مصرف سوخت خودروهای خارجی را ۶ لیتر به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر در نظر میگیریم. بر اساس همان پیمایش ۲۰ هزار کیلومتر در سال، میزان مصرف بنزین این خودرو در سال ۱۲۰۰ لیتر و جمع کل هزینه های آن ۵۴۰ دلار خواهد شد. هزینه بنزین در جابجایی شخصی در خارج ایران معادل ۲.۷ سنت در هر کیلومتر است.

جمع کل هزینه جابجایی شخصی در خارج از ایران:

هزینه های بجز سوخت ۸۰ سنت در هر کیلومتر و هزینه سوخت ۳ سنت در هر کیلومتر و جمع کل به ازای هر کیلومتر ۸۲.۷ سنت که برای تسهیل در محاسبه ۸۳ سنت خواهد بود.

جابجایی شخصی در ایران گرانتر از الگوهای جهانی:

همانطور که در محاسبات فوق می بینید هزینه جابجایی شخصی در ایران برای یک خودرو میانی با قیمت ۸۰۰ میلیون تومان، برابر با ۸۵ سنت در هر کیلومتر است. همین شاخص برای یک خودرو میانی در الگوی خارج از ایران برابر با ۸۳ سنت در هر کیلومتر است. این یعنی علیرغم ارزان بودن چندین برابر بنزین در ایران اما ایرانیان نسبت به بسیاری از مردم جهان هزینه جابجایی بیشتری میپردازند.

این هزینه بیشتر کجاست؟ پاسخ به روشنی در قیمت گذاری خودرو است. در شرایطی که قیمت خودروها در ایران هیچ تناسبی با بازارهای جهانی ندارد هزینه حمل و نقل شخصی در ایران گرانتر از کشورهای دیگر است. علاوه بر این باید توجه داشت که به ازای گرانی هر ۱۰۰ میلیون تومان خودرو در کشور، معادل مصرف ۳۳ هزار لیتر بنزین معادل پیمایش ۳۳۰ هزار کیلومتر معادل ۱۵ سال عمر خودرو یکجا پرداخت شده است.

علاوه بر این باید توجه داشت که اگر قیمت بنزین را به نرخ آزاد معادل ۴۵ سنت معادل ۲۲۵۰۰ تومان در نظر بگیریم به ازای هر ۱۰۰ میلیون تومان گرانی خودرو در کشور، معادل مصرف ۴۴۴۰ لیتر بنزین معادل پیمایش ۴۴۴۰۰ کیلومتر معادل ۲ سال عمر خودرو یکجا پرداخت شده است.

نتیجه گیری:

در حالیکه ما ایرانیان هزینه بیشتری بابت جابجایی شخصی میپردازیم گران کردن بنزین فشار مضاعفی بر مردم است. حل این مشکل در بهبود جابجایی عمومی و کاهش قیمت خودروها نسبت به قیمت های جهانی است. اگر چنین راه حل هایی در دسترس دولتمردان ایران نیست، راه حل سوم اخذ جریمه سوخت از خودروسازانی است که پول اضافی را از مردم میگیرند ولی به دولت نمیپردازند. در واقع در شرایط فعلی خودروسازان یک تنه تمام منافع را به جیب میزنند و مردم و دولت خسارت های آنها را پرداخت میکنند. اینجاست که فرمایش گرانبهای امیرالمومنین به مالک اشتر را به دولتمردان یادآوری میکنیم که فرمود در سیاست گذاری رضایت عامه را دنبال کنید نه خواسته های گروه های ذی نفوذ دارای قدرت را.

وَلْیَکُنْ أَحَبَّ الاْمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ، وَأَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ، وَأَجْمَعُهَا لِرِضَى الرَّعِیَّهِ