به گزارش ادراک خبر، به همت حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع)، نشست رونمایی از گزارش جامع «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و افق‌های پیش‌رو» با حضور سیدمهدی مصطفوی، قائم‌مقام معاونت ارتباطات و امور بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری و رئیس اسبق این سازمان برگزار شد.

آیین رونمایی از گزارش جامع «طرحی نو برای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» به همت مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد. در این مراسم که در آن سیدمهدی مصطفوی قائم‌مقام معاونت ارتباطات و امور بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری و جمعی از مدیران و پژوهشگران مرکز رشد حضور داشتند، از مجموعه گزارش‌های تحلیلی و سیاستی حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی در خصوص سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رونمایی گردید.

گزارش جامع «طرحی نو برای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» و پیوست‌های آن، حاصل بیش از یک سال و نیم تلاش پژوهشگران حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) است که به توصیف، تحلیل و تجویز در خصوص این سازمان می‌پردازد. خلاصه مدیریتی این گزارش در پاییز ۱۴۰۰ انتشار یافته و در اختیار مدیران ارشد این سازمان و دستگاه‌های ذی‌ربط قرار داده شده و هم‌اینک در آستانه دهمین اجلاسیه رایزنان فرهنگی، از گزارش جامع آن رونمایی گردید.

محمدرضا کوهکن، دبیر حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد، نیز در ابتدای این نشست ضمن اشاره به مسیر کلی این حرکت حلقه و برشمردن مختصات و ممیزات فکری آن، بر تلاش پژوهشگران این مجموعه برای دستیابی به الگوی بومی در حوزه دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی تأکید کرد. وی طرح نقد و بررسی سازمان فرهنگ و ارتباطات را قطعه‌ای از پازل کلان حرکت حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی دانست که دغدغه آن از سال‌ها پیش شکل گرفته و نهایتاً از پاییز ۱۳۹۹ در قالب پژوهش فعلی درآمده است.

کوهکن با اشاره به تصویر نامطلوب و ناموفق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در میان فعالان حوزه بین‌الملل، واقعیت‌های موجود این سازمان را به دور از آرمان‌های تصویرشده در زمان تأسیس دانست و دغدغه طراحی و اجرای چنین پژوهشی را فهم علل و ریشه‌های این مسئله و کمک به اصلاح وضع موجود برشمرد.

دبیر حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی در خصوص نحوه اجرای این پژوهش گفت: بخش قابل‌توجهی از داده‌های این پژوهش از طریق برگزاری حدود ۳۱ مصاحبه و ۸ نشست با خبرگان مختلف گردآوری شد؛ این افراد شامل حدود ۵۰ نفر از خبرگان داخل و خارج سازمان، و رده‌های مسئولیتی گوناگون در دوره‌های مختلف مدیریتی سازمان بوده‌اند به‌گونه‌ای که از معاون وزیر، اساتید دانشگاهی و حوزوی، رئیس، معاون، مدیرکل، رایزن فرهنگی، وابسته فرهنگی، مبلغ دینی و کارشناس سازمان فرهنگ و ارتباطات را در برمی‌گرفت. ضمن آنکه از برخی منابع مکتوب نیز بهره گرفته شد؛ و در نهایت داده‌های گردآوری‌شده، بر اساس روش علمی مورد تحلیل و بررسی و دسته‌بندی قرار گرفت.

وی با اشاره به فصول این گزارش، بازخوانی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رایزنان فرهنگی و مدیران سازمان فرهنگ و ارتباطات را ضروری دانست و افزود: با مطالعه بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مؤسسان سازمان در سال ۷۴ و دیدارهای بعدی، مشاهده می‌شود که ایشان آسیب‌های مختلفی را گوشزد کرده و توصیه‌های مختلفی را بیان فرموده بودند که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها مغفول واقع شده و اگر به آن‌ها عمل می‌شد، با وضع کنونی سازمان مواجه نبودیم؛ لذا بازخوانی آن توصیه‌ها برای اصلاح سازمان فرهنگ و ارتباطات کافی است و ضروری می‌نماید.

این پژوهشگر مرکز رشد با اشاره به فصل دیگری از گزارش در خصوص روایت تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات، ریشه برخی از آسیب‌های کنونی سازمان را ناشی از نحوه تأسیس آن برشمرد که منجر به بروز آسیب‌های مزمن و دائمی گشته است.

وی در ادامه به بیان دسته‌بندی آسیب‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات پرداخت و تأکید کرد: در کنار احصاء نسبتاً جامعی که از آسیب‌ها انجام شده، تلاش کرده‌ایم که اقدامات مثبت (در ساحت فردی و سازمانی) و محدودیت‌های سازمان (در داخل و خارج کشور) نیز احصاء گردد.

وی در جمع‌بندی این بخش خاطرنشان کرد: از ابتدای اجرای این طرح اعتقاد ما بر این بوده که رسیدن به توصیف صحیح از وضع موجود، نقش به‌سزایی در اولویت‌گذاری آسیب‌ها و ارائه پیشنهادها خواهد داشت؛ لذا اگرچه در بخش‌های توصیفی گزارش نوعاً از سخنان مصاحبه‌شوندگان استفاده شده و جنبه گردآوری داشته، اما نقش پژوهشگران در دسته‌بندی و اولویت‌بندی آسیب‌ها و ارائه محورهای تحولی برجسته و فعالانه بوده است.

کوهکن در ادامه به تبیین برخی محورهای تحولی پیشنهادی برای سازمان فرهنگ و ارتباطات پرداخت و گفت: ضروری‌ترین و کلیدی‌ترین محور تحولی که در این گزارش ارائه شده، «بازگشت سازمان به نقش ستادی و حمایتی و فعال کردن بخش غیردولتی» است. اجرای صحیح این رویکرد به حل بسیاری از مشکلات مهم سازمان از جمله ضعف بودجه، ضعف نیروی انسانی، رواج روحیه کارمندی و اداری، ضعف محتوایی، محدودیت حیطه فعالیت در خارج از کشور و… می‌انجامد. در اجرای این رویکرد باید توجه داشت بازیگران غیردولتی و مردمی، طیف متنوعی را در برمی‌گیرد که برای هریک می‌توان نقشی تعیین کرد. ضمن آنکه به‌کارگیری این نیروها محدود در مرحله اجرای فعالیت‌ها نمی‌شود و از آن‌ها در مراحل قبل و بعد از اجرا نیز می‌توان بهره گرفت. ناگفته پیداست تأکید بر به‌کارگیری نیروهای غیردولتی، منافی نقش‌آفرینی دستگاه‌های رسمی نیست؛ بلکه حیطه فعالیت دستگاه‌های رسمی را به ایفای نقش‌های حاکمیتی و ستادی محدود می‌کند.

این پژوهشگر مرکز رشد دومین محور تحولی کلیدی برای این سازمان را «عبور از الگوی نمایندگی‌محور به الگوی متوازن» برشمرد و گفت: اگر رویکرد تحولی اول را بپذیریم، طبعاً الگوی کلی فعالیت این سازمان و رایزنی‌های فرهنگی و نیز معیار انتخاب رایزنان فرهنگی تغییر پیدا می‌کند. می‌توان با ایجاد موازنه، بخشی از مأموریت‌ها را از داخل کشور پی گرفت و در مجموع با هزینه کمتر و اثربخشی بیشتر فعالیت نمود.

دبیر حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی در ادامه به برخی رویکردهای تحولی دیگر اشاره کرد و افزود: اگرچه این محورهای تحولی برای سازمان فرهنگ و ارتباطات ارائه شده، اما نحوه طراحی و روح کلی حاکم بر آن‌ها به‌گونه‌ای است که قابلیت تطبیق بر دیگر دستگاه‌های فعال در این حوزه را نیز دارد و حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب بر گسترش این رویکردها به دیگر دستگاه‌ها تأکید می‌کند.
در ادامه نشست، دکتر سیدمهدی مصطفوی، قائم‌مقام معاونت امور بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری و رئیس اسبق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، با تقدیر از پژوهشگران، پژوهش انجام‌شده را مقدس و بسیار ارزشمند دانستند و گفتند: ما معتقدیم که انقلاب اسلامی، ماهیتی فرهنگی دارد و این مطالعه نیز بر حل مسائل فرهنگی انقلاب اسلامی متمرکز بوده است.

وی افزود: بنده در دوران مسئولیت خود در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در جلسه با مجموعه مدیران سازمان بیان کردم که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی یک مؤسسه‌ی خصوصی نیست که هر کاری بخواهد بکند، بلکه متعلق به نظام است و تمامی اقدامات این سازمان باید در چارچوب ارزش‌ها و اهداف نظام باشد. ما هر اثر هنریِ فاخری را در فضای بین‌المللی به نمایش نمی‌گذاریم؛ ما به دنبال اثر هنری فاخرِ منطبق بر ارزش‌های اسلامی و انقلاب اسلامی هستیم و کار فرهنگی-هنری سکولار را نمی‌پذیریم.

رئیس پیشین سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ضمن اشاره به تشکیل حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی در مرکز رشد، با تفکیک «دیپلماسی عمومی» رایج و سکولار از «دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی»، بر ضرورت مطالعه و تنقیح مکتب بومی آن تأکید و گفت: بسیاری از دانشگاه‌ها در داخل و خارج کشور به دیپلماسی عمومی می‌پردازند، اما مطالعه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی همان چیزی است که ما کم داریم و این مزیت ماست. باید ببینیم دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی چه مختصات و ویژگی‌هایی دارد. برای این کار، باید از یک‌سو بر مباحث آکادمیک تسلط کامل داشت و از سوی دیگر با روح فرهنگ متعالی و الهی انقلاب اسلامی آشنا بود.

قائم‌مقام معاونت امور بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری با طرح این سؤال که چگونه باید دیپلماسی عمومی را بازتعریف کرد تا روح حاکم بر آن کاملاً معنوی و ارزشی باشد، به ذکر ابعاد مختلف آن اشاره کرده و نکات و سؤالاتی را در هر محور بیان داشت.

وی در این راستا افزود: راهبردها و اصول حاکم بر دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی را باید کسانی تدوین کنند که هم به دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی، و هم به اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی تسلط داشته باشند؛ بلکه فراتر از تسلط بر ارزش‌های انقلاب اسلامی، با آن عجین بوده و نسبت به آن عامل باشند.

قائم‌مقام اسبق وزیر امور خارجه، نقش نیروی انسانی در دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی را حائز اهمیت فراوان و مقدم بر سایر عوامل دانسته و بیان کرد: باید در راستای تربیت نیروی انسانیِ ارزشی تلاش کرد؛ تلاشی که هم جنبه علمی نیروی انسانی لازم را پوشش دهد و هم جنبه ارزشی آن را. در دانشگاه‌ها مبانی تئوریک یاد داده می‌شود، اما بعد ارزشی آن مغفول است و این نقص بزرگ امروز ماست. می‌بایست معارف اسلامی و ارزش‌های انقلاب اسلامیِ مختصِ دیپلماسی عمومی طراحی و تدریس شود.

اگر مشکل نیروی انسانی حل شد، آن‌وقت با قالب‌های مختلف می‌توان پیام انقلاب را صادر کرد؛ و این نیروهای باکیفیت، می‌توانند برای دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی کشور راهبردها و اسنادی تدوین کنند که ما را به اهداف برساند. در نبود نیروهای این‌چنینی، حتی اگر بهترین ساختار و راهبردها و امکانات را هم در اختیار داشته باشیم، جواب نخواهد داد.

عضو حقیقی شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ادامه بیان داشت: یکی از مشکلاتی که در دستگاه‌های فرهنگی بین‌المللی با آن مواجه هستیم، آن است که برخی کارشناسان و حتی مدیران مسلمان و ولایی، در عمل سکولار رفتار می‌کنند. آن‌ها زمانی که می‌خواهند برنامه‌ای را اجرا کنند به این نمی‌اندیشند که این برنامه چه کمکی به مخاطب می‌کند تا یک قدم الهی‌تر بشود؟

وی در ادامه به ابعاد مختلفی از دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی همچون ساختار و… اشاره کرده و سؤالاتی را درباره هر یک مطرح کرد.

مصطفوی افزود: همان‌گونه که شما اشاره کردید، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را به‌عنوان یک ساختار، نباید مجزا مطالعه نکرد؛ بلکه باید آن را در منظومه دستگاه‌های فرهنگی بین‌المللی دید و نحوه تحقق مأموریت را اصل قرار داد.

رئیس اسبق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بر استفاده از روش و ابزارهای صحیح در دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی تأکید نموده و بیان داشت: فرضاً روح حاکم بر دیپلماسی فرهنگی اصلاح شد، راهبردها هم مطابق آن نگارش یافت و افراد متناسب نیز تربیت گشتند؛ در مرحله بعد باید «روش‌های فعالیت» را در نظر گرفت؛ روش‌های مهم تبلیغ و تأثیرگذاری بر مخاطبان –با لحاظ تنوع آن‌ها- چه باید باشد؟ این نیازمند به مطالعه علمی دارد و حتی تجربه نیز برای آن کافی نیست. از سوی دیگر اگر وسایل و فناوری روز را نشناسیم و از آن استفاده نکنیم، عقب خواهیم ماند و متأسفانه بسیاری از مدیران این حوزه در کشور با فناوری‌های روز آشنا نیستند.

قائم‌مقام معاونت امور بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری در پایان ضمن اظهار امیدواری نسبت به آینده این مسیر خاطرنشان کرد: من معتقدم برای دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی باید از به‌روزترین وسایل، فاخرترین ادبیات و قوی‌ترین انسان‌ها استفاده کنیم و این امکان‌پذیر است. ما قدرت بسیار بالایی برای کار فرهنگی بین‌المللی داریم؛ مؤلفه‌های کار فرهنگی ما بسیار قدرت‌آفرین است؛ قدرت معنایی ما قوت زیادی دارد و من به‌شدت به آن معتقدم. چراکه در جهان‌بینی ما، تمام قدرت از آن خداوند است و ما باید خود را به این جریان متصل کنیم و ارزش‌های الهی را به نمایش بگذاریم.

لازم به ذکر است گزارش جامع «طرحی نو برای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» در ۳۸۶ صفحه و ۹ فصل به همت حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) انتشار یافته و شامل چند پیوست مستقل به شرح ذیل است:

–  خلاصه مدیریتی؛ شامل سرفصل آسیب‌ها و محورهای تحولی

–  بر مدار مدیران؛ توصیف دوره‌های مدیریتی سازمان

–  رؤیای بنیان‌گذاران: روابط فرهنگی، ارتباطات اسلامی یا دیپلماسی فرهنگی؟ به قلم حجت‌الاسلام دکتر محمدحسین مظفری

–   تحلیلی بر عملکرد رایزنی‌های فرهنگی در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۰

–  نه زبانی برای گفتن، نه گوشی برای شنیده شدن؛ نقدی بر دیپلماسی سایبری سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به همراه تبیین مفهومی دیپلماسی سایبری

– کارشناسان، تشکل‌ها و دستگاه‌های مرتبط می‌توانند جهت تهیه هر یک از این گزارش‌ها با رایانامه rushdcenter.ir@gmail.com  مکاتبه نمایند.