نقش چین در بحران اوکراین هرچند جانبی بوده اما از دو منظر میتواند کلیدی باشد: اول، پیامدهای این جنگ که هر نتیجه ای از آن حاصل شود، یک انقلاب ژئوپولیتیکی در آینده چین در اوراسیا ایجاد می کند و حتی می تواند راهنمایی باشد برای آینده مناسبات چین و غرب. به ویژه اینکه سرنوشت اوکراین پیشاپیش با آنچه بر سر تایوان می تواند بیاید، نسبت پیدا کرده است. دوم از این جهت که چین عملاً مهمترین شریک اقتصادی و سیاسی مسکو بخصوص بعد از انزوای روسیه در غرب و قطع ارتباطات آن با بازارهای اروپایی است.

به گزارش ادراک خبر، به گفته وزیر امور خارجه چین، به نظر می رسد که بحران اوکراین توسط دستی نامرئی هدایت می شود که برای طولانی شدن و تشدید درگیری ها فشار می آورد. چین گانگ در یک کنفرانس مطبوعاتی در حاشیه نشست سالانه پارلمان این کشور در پکن، بدون اشاره به اینکه منظورش چه کسی است، گفت: دست نامرئی از بحران اوکراین برای خدمت به برنامه‌های ژئوپلیتیکی خاص استفاده می‌کند.چین گفت: درگیری، تحریم و فشار مشکل را حل نمی کند. روند مذاکرات صلح باید هر چه سریعتر آغاز شود و نگرانی های امنیتی مشروع همه طرف ها باید رعایت شود.

در بحبوحه اظهارات مقامات ایالات متحده در مورد ارسال کمک های نظامی چین به روسیه، کین با بیان اینکه که پکن به هیچ یک از طرفین درگیری اوکراین سلاح ارائه نکرده است. تاکید کرد: چین طرف بحران نیست و به هیچ یک از طرفین درگیری سلاح ارائه نکرده است. پس سرزنش، تحریم و تهدید علیه چین بی اساس و کاملا غیر قابل قبول است.گفتنی است در ژوئن و سپتامبر ۲۰۲۲، وزارت بازرگانی ایالات متحده و دفتر کنترل دارایی های خارجی، پنج شرکت چینی و هنگ کنگی را به دلیل کمک به ارتش روسیه تحریم کردند.

موضع چین در مورد جنگ اوکراین

روسیه در ۲۴ فوریه سال گذشته نیروهای خود را تحت عنوان “عملیات نظامی ویژه” به اوکراین اعزام کرد. چین پس از این حمله از اعلام موضع مستقیم علیه مسکو خودداری کرد. همچنین این کشور به قطعنامه سازمان ملل علیه روسیه رای ممتنع داده و در هیچکدام از تحریم های بین المللی علیه روسیه شرکت نکرده است. موضع چین در قبال جنگ اوکراین و خودداری پکن از محکوم کردن روسیه و پیوستن به تحریم ها علیه مسکو، به شکاف و اختلاف موجود میان چین و غرب دامن زده است.

البته دولت چین گرچه تا به حال اعلام موضع رسمی علیه مسکو نکرده است اما جسته و گریخته مواضع روسیه را قابل درک عنوان کرده است. لی ژانشو رئیس پارلمان چین ۱۹ شهریور( سپتامبر۲۰۲۲) با سفر به مسکو و در دیدار با روسای فراکسیون‌های دومای دولتی روسیه تأکید کرد چین کاملاً همه اقدامات روسیه در اوکراین برای محافظت از منافعش را درک و از این اقدامات حمایت می‌کند. وی افزود: درباره مسائل مربوط به منافع حیاتی روسیه، ما همیشه حمایت خود را اعلام کرده‌ایم. به عنوان مثال در قضیه اوکراین، ما می‌بینیم که چگونه آمریکا و متحدانش در ناتو در حال افزایش حضور خود در پیرامون محیط سرزمینی روسیه هستند و امنیت ملی و امنیت زندگی روس‌ها در خطر قرار می‌دهند. ما همه اقدامات روسیه برای محافظت از چنین منافع کلیدی را درک و حمایت خود را اعلام می‌کنیم.

طرح چین برای پایان جنگ

در ماه گذشته چین در سالروز آغاز جنگ اوکراین طرحی ۱۲ بندی در مورد نحوه پایان جنگ منتشر کرد. طرح ۱۲ بندی دولت چین برای حل‌وفصل درگیری‌ها و پایان جنگ در اوکراین به این شرح است:احترام به حاکمیت همه کشورها، پایان‌دادن به تحریم‌های یک‌جانبه، کنار گذاشتن ذهنیت و گفتار جنگ سرد، توقف خصومت‌ها و درگیری‌ها، ازسرگیری مذاکرات صلح، حل بحران انسانی، حفاظت از غیرنظامیان و اُسرای جنگی، تضمین ایمنی نیروگاه‌های هسته‌ای، کاهش خطرهای راهبردی، افزایش صادرات غلات ، حمایت از پایداری زنجیره‌های صنعتی و زنجیره تأمین کالا، بازسازی پساجنگ.

این طرح با موضع گیری مثبت اوکراین همراه بود به نحوی که ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین در اولین سخنرانی خود پس از سالگرد حمله نظامی روسیه به اوکراین اعلام کرد که طرح صلح چین نشان می‌دهد چین در جست‌وجوی صلح است. روسیه نیز از طرح صلح چین استقبال کرد. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت: ما از تمایل صادقانه دوستان چینی برای حل و فصل بحران اوکراین از طریق صلح‌آمیز قدردانی می‌کنیم و نظرات پکن را در نظر می‌گیریم. زاخارووا با وجود استقبال از طرح چین همچنین تاکید کرد که دنیا باید واقعیت های سرزمینی جدید را بپذیرد.

اما این طرح با طیفی از واکنش های بعضا متضاد در غرب روبرو شد. ینس استولنبرگ دبیرکل ناتو در واکنش به این طرح، تاکید کرد: چین هیچ اعتباری برای ارائه طرح صلح ندارد زیرا هنوز تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین را محکوم نکرده و ما به چین به عنوان میانجی برای جنگ در اوکراین اعتماد نداریم. استولتنبرگ همچنین در مورد احتمال کمک نظامی چین به روسیه ابراز نگرانی کرد. استولتنبرگ سپس برای توجیه استدلال خود یادآور شد که چین چند روز قبل از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، توافقنامه‌ مشارکت نامحدود با مسکو امضا کرده است.

کمیسیون اروپا معتقد است که پیشنهاد ۱۲ ماده‌ای پکن برای توقف درگیری‌ها در اوکراین ناکافی است و مشکلی را حل نخواهد کرد. خورخه تولدو، سفیر اتحادیه اروپا در چین در واکنش به سند ۱۲ ماده‌ای منتشر شده از سوی پکن گفت: این یک پیشنهاد صلح نیست؛ بلکه برگه اعلام موضع است. جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا نیز در این مورد گفت:‌ من هیچ سودی در طرح مطرح شده از سوی چین برای برقراری صلح در اوکراین نمی‌بینم جز آنکه به نفع روسیه است.

بایدن گفت که انتظار یک ابتکار عمل بزرگ را درباره این پیشنهاد ندارد چون دولت پکن در حال ارائه تسلیحات به مسکو است. اما در این بین بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا گفت: این تصور که چین ممکن است سلاح در اختیار روسیه قرار دهد کمکی به حل مناقشه جاری نمی‌کند.اگر چین به طور مؤثر به کشوری که قوانین بین‌المللی در خصوص حاکمیت اوکراین را نقض کرده و جنایات جنگی را مرتکب شده، کمک کند در جهت صلح حرکت نکرده است. وزیر دفاع بریتانیا سپس افزود: اما من همچنان مطمئن هستم که چین کاملا به وضوح خواهان متوقف شدن این جنگ است.

نقش چین در بحران اوکراین هرچند جانبی بوده اما از دو منظر میتواند کلیدی باشد: اول، پیامدهای این جنگ که هر نتیجه ای از آن حاصل شود، یک انقلاب ژئوپولیتیکی در آینده چین در اوراسیا ایجاد می کند و حتی می تواند راهنمایی باشد برای آینده مناسبات چین و غرب. به ویژه اینکه سرنوشت اوکراین پیشاپیش با آنچه بر سر تایوان می تواند بیاید، نسبت پیدا کرده است. دوم از این جهت که چین عملاً مهمترین شریک اقتصادی و سیاسی مسکو بخصوص بعد از انزوای روسیه در غرب و قطع ارتباطات آن با بازارهای اروپایی است. احتمالاً چین تنها کشوری است که قادر است روسیه را به تغییر اهداف و سیاست ها فرابخواند و مورد اجابت قرار بگیرد. با این حال، چین هرچند که طرح صلح خود را ارائه داده و در این راه چندان هم به منافع مسکو متعهد نمانده است اما همچنان قصد ندارد که به منزله یک شریک غیرقابل اعتماد برای مسکو شناخته شود. هیچ زمانی مانند امروز روسیه در حال سنجیدن میزان وفاداری و اتکاپذیری چین در روابط خارجی خود نبوده است. حداقل تاکنون پکن ثابت کرده که اجازه نمی دهد روسیه، بی‌نوا و بی پناه در اقتصاد گسیخته خود از غرب باقی بماند اما طبیعتاً از منظر روسیه، این مساعدت برای اثبات آنچه از سوی شی جین پینگ «شراکت نامحدود» بین دو کشور نامیده شده، کافی نیست. همینطور بعید است که روسیه آنچنان گرفتار خطای محاسباتی شده باشد که انتظار داشته چین مستقیماً خود را به میدان نبرد اوکراین برساند اما احتمالاً انتظار داشته که کمک های نظامی بیشتری از پکن دریافت کند و یا لااقل در طرح صلح خود، خواسته های سیاسی و سرزمینی روسیه را مورد توجه قرار دهد. سرنوشت جنگ اوکراین به آسانی می تواند دورنمای روابط روسیه و چین را بهتر یا بدتر کند. چین نگران است که نه تنها تداوم این جنگ فرسایشی موجب تضعیف روسیه شده و پکن را از شریکی قابل اعتنا در موازنه های جهانی با غرب به باری اضافی تبدیل کند بلکه بازارهای امن و پررونق اروپایی را به صورت های مختلف ناامن کرده و این مقصد تجاری پرسود را تخریب کند. یک جنگ هسته ای هرچند محدود می تواند عواقب مشابهی برای روسیه و اروپا و به تبع آن برای چین به همراه داشته باشد؛ چنانکه شکست روسیه هم یک علامت زیانبار برای آینده نظم بین المللی و تصویری است که چین قصد دارد از تایوان در تشابه با اوکراین ارائه دهد. هیچکدام از اینها، مواردی نیستند که دولت های غربی به آن بی توجه باشند و از این رو بعید است که طرح صلح چین که برخاسته از نیاز پکن برای خاتمه دادن آبرومندانه به این بحران است، بلافاصله مورد استقبال قرار بگیرد. و البته نباید هم انتظار داشت که پکن از تلاش خود برای صلح به هر نحو دیگری انصراف دهد؛ نه فقط به دلایل فوق، بلکه به این دلیل مهمتر که با متوسل شدن به این بهانه و ترفندها، می تواند خود را به عنوان ضامن صلح جهانی و حامل رویکرد منحصر به فرد و متفاوتی از صلح و همکاری های بین المللی صلح جویانه معرفی کند.