چندی قبل در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در هند،جو بایدن رئیس جمهور امریکا، نارندا مودی نخست وزیر هند و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان ،یک گروه کارشناسی را مامور کردند تا طرح عملی ایجاد کریدور ریلی و کشتیرانی را آماده کنند.

هر چند که این طرح در مرحله آماده سازی است و موانع متعدد سیاسی،اقتصادی و امنیتی در مسیر اجرای آن وجود دارد، اما برخی صاحبنظران آن را به منزله تضعیف طرح جاده ابریشم چین، حذف ایران از معادلات ترانزیتی و حل مشکلات عربستان و اسرائیل تلقی کرده اند.

به گزراش ادراک خبر در این طرح یک کریدور مُرکب دریایی و ریلی از هند به امارات ایجاد و از طریق عربستان سعودی به اردن و سپس به اسرائیل منتهی شده و از طریق بنادر این رژیم به بنادر کشورهای اتحادیه اروپا وصل می شود.

جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در حاشیه نشست گروه بیست گفت: این یک معامله بزرگ حقیقی است که بنادر دو قاره را به یکدیگر متصل

می‌کند و منجر به خاورمیانه‌ای با ثبات تر، شکوفاتر و منسجم‌تر می‌شود. این پروژه فرصت بی نهایتی برای انرژی پاک و برق پاک و گسترش کابل‌ها برای اتصال جوامع فراهم می‌کند.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان هم گفت: خرسندم امروز در این کشور امضای یادداشت تفاهم درخصوص پروژه گذرگاه اقتصادی میان هند، خاورمیانه و اروپا را اعلام کنم. این پروژه نقطه اوج همکاری طی ماه‌های گذشته برای عملی کردن این یادداشت تفاهم در راستای تحقق منافع مشترک کشورها از طریق تقویت ارتباط اقتصادی در جهت تأثیر مثبت بر شرکای خود در کشورهای دیگر است. این پروژه به توسعه زیرساخت‌ها شامل راه آهن، ا

تصال بنادر، افزایش عبور کالاها و خدمات و تقویت تبادل تجاری میان طرف‌های ذیربط کمک می‌کند و افزود: این پروژه شامل گسترش خطوط لوله برای صادرات و واردات برق و هیدروژن برای تقویت امنیت تأمین انرژی جهانی علاوه بر کابل‌ها برای انتقال اطلاعات از طریق شبکه ای فرامرزی با راندمان و قابلیت اطمینان بالا می‌شود. این یادداشت تفاهم درخصوص پروژه گذرگاه اقتصادی، از تلاش‌ها برای گسترش انرژی پاک و ایجاد فرصت‌های کاری جدید و دستاوردهای بلندمدت برای همه طرف‌ها حمایت می‌کند. تحقق آنچه بر آن توافق کرده‌ایم، به تداوم تلاش و آغاز فوری اقدامات لازم برای اجرای آن براساس زمانبندی توافق شده نیاز دارد.

از طرف دیگر اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، گذرگاه اقتصادی را، پروژه تاریخی ای توصیف کرد که راه ارتباطی مستقیمی میان کشورهای اطراف ایجاد خواهد کرد. وی در ادامه افزود: راه آهن، ورود کالاها به منطقه هدف را ۴۰ درصد سریع‌تر از وضعیت کنونی می‌کند و به تقویت تجارت در بخش انرژی میان آسیا، خاورمیانه و اروپا کمک خواهد کرد. این یادداشت تفاهم، تنها عبارت از یک گذرگاه و کابل نیست، بلکه پروژه‌ای است که میان تمدن‌ها و قاره‌ها ارتباط ایجاد می‌کند و سرمایه گذاری در زنجیره‌های تأمین محلی، انرژی پاک و نیروی کار است.

امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه نیز بر پایبندی کشورش به سرمایه گذاری در این گذرگاه میان آسیا، خاورمیانه و اروپا تاکید و اعلام کرد: این پل جدیدی برای تأمین ارتباط میان ساکنان این مناطق است.

وی بر لزوم پایبندی برای دستیابی به نتایج قابل لمس و اینکه این پروژه واقع گرا باشد تا بتوان مسیر تجاری جهانی ایجاد کرد، و نیز استفاده از بهترین فناوری‌ها تاکید و بیان کرد: ما هیدروژن را به عنوان بخشی از این پروژه داریم و می‌خواهیم توسعه مشترک وجود داشته باشد و برای ابتکار و نوآوری همکاری کنیم.

 این ابتکار برای مسیرهای دریایی و زمینی طراحی شده و شبکه‌ای از جاده‌های ترانزیتی و خطوط راه آهن و حتی لوله‌های نفت و گاز را در بر می گیرد که از شهر شیئان در مرکز چین آغاز و پس از عبور از آسیای مرکزی و ایران و پاکستان به مسکو و ایتالیا می‌رسد و ایران از گذشته تاکنون به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب و همچنین گذرگاه کلیدی راه ابریشم به شمار می رود.

در آبان ۱۳۹۹ وزیر امور خارجه چین اعلام کرد که ۱۳۸ کشور و ۲۹ سازمان بین‌المللی موافقت نامه همکاری با چین را در مورد این طرح امضا کرده‌اند. در این میان جمهوری اسلامی ایران به سبب برخورداری از منابع مختلف انرژی و همچنین قرار داشتن در یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک، به عنوان قلب این جاده مطرح است.

روزنامه «چاینا دیلی» همزمان با نخستین روز از سفر رسمی آقای رئیسی،رئیس جمهوری کشورمان به پکن، نوشت: «ایران کشوری ایده آل در منطقه خاورمیانه برای پیشبرد پروژه کمربند و جاده است و متقابلا، همکاری با چین کلیدی برای توسعه اقتصادی ایران خواهد بود.»

در حال حاضر،چین از مسیر خطوط راه آهن آسیای مرکزی به دو مرز سرخس و اینچه برون در ایران متصل شده و کالاهای خود را از این مسیر به ترکیه و اروپا می رساند. تریلرها و خودروهای سنگین چینی نیز از آسیای مرکزی به سه مرز سرخس، اینچه برون و باجگیران می رسند و از مسیر ایران به اروپا یا بنادر جنوبی خلیج فارس می روند. در حوزه دریای یا همان «جاده ابریشم قرن بیست ویکم» چین با استفاده از مسیرهای دریایی از شرق آسیا و عبور از اقیانوس هند، وارد آب های ایران شده و سپس از مسیرهای زمینی و ریلی ایران، به اروپا می رسد.

کریدور مُرکب دریایی و ریلی از هند به عربستان سعودی که مطرح است، به دلیل طولانی بودن و هزینه سنگین ایجاد زیرساخت های لازم ترانزیتی، موجب تضعیف خطوط مواصلاتی ایران و چین، نخواهد شد و کماکان مسیر ایران و چین بهینه ترین مسیر ترانزیت است.

از طرفی برای هند تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب از مسیر ایران بسیار حائز اهمیت بوده و دسترسی مستقیم هند به آسیای مرکزی،قفقاز و روسیه را میسر می سازد. به همین دلیل، هند در مارس ۲۰۱۶ الحاق به توافقنامه عشق آباد که هدف آن ایجاد یک کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین‌المللی برای اتصال کشورهای آسیای مرکزی به بنادر ایران و عمان بود پیوست و موافقت کرد که حمل و نقل محموله را در امتداد کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال ـ جنوب (INSTC)، به طول ۷۲۰۰ کیلومتر آغاز کند.

از سوی دیگر، امروز هند در یک روند ترکیبی، کالا را با کشتی تا بندرعباس برده و از مسیر ریلی تا رشت حمل و سپس از مسیر جاده به آستارا و جمهوری آذربایجان،گرجستان و روسیه می رساند. هند می تواند حتی بخشی از کالاهای خود را از مسیر رشت به انزلی و سپس از طریق دریای خزر به روسیه،آذربایجان،قزاقستان و ترکمنستان حمل نماید. البته تکمیل خط آهن رشت ـ آستارا،قطعا مزیت ترانزیتی ایران را افزایش خواهد داد. هند همچنین با استفاده از راه آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان می تواند به آسیای مرکزی دسترسی پیدا کند. بنابراین تنوع مسیرهای ایران برای هند بسیار جذاب است و در صورت جدیت برای به نتیجه رساندن برنامه های خود در چابهار،به افغانستان نیز دسترسی پیدا خواهد کرد.

عربستان،امارات و دیگر کشورهای خلیج فارس نیز برای خطوط ریلی و جاده ای ایران برای رسیدن به اروپا،آسیای مرکزی،قفقاز و روسیه ،اهمیت قائل هستند. چرا که بعد از تحریم مسیرهای دریایی و ریلی روسیه و کاهش امنیت در دریای سیاه، اهمیت راه ایران برای کشورهای خلیج فارس مضاعف شده است. با بهبود روابط ایران و عربستان و تاکید و پیگیری پیرامون احداث خطوط ریلی ایران و عراق با مجوز بازرگانی ،می توان بر روی اتصال ریلی کویت و عربستان به عراق و ایران نیز حساب کرد. از این رو مسیرهای ایران با زیرساخت های آماده، وجود امنیت و شرایط مناسب اقتصادی، برای همسایگان عرب، به مراتب بهتر از مسیرهای جدید است.

توسعه حمل و نقل در اشکال مختلف یکی از ارکان مهم رشد و توسعه تجارت بین المللی و اقتصادی است که منجر به اقتدار سیاسی خواهد شد و احداث مسیرهای ریلی نسبت به دیگر راه های هوایی و دریایی در اولویت سرمایه گذاری کشورها قرار دارد اما  لازم است هزینه های زیرساختی و امنیتی این طرح با دقت بیشتری تحلیل شود و پس از برآورد میزان هزینه و فایده و موانع اجرایی آن، مورد اظهار نظر قرار گیرد هرچند توجه به سرمایه گذاری ایران برای تکمیل و احداث خطوط ریلی بیشتر،می تواند موجب تقویت قدرت اقتصادی و سیاسی ایران گردد.