گروه ادبیات خبرگزاری هنر ایران – کتاب کودک و نوجوان در دهه‌های اخیر همواره به عنوان یکی از حوزه‌های درخشان چه به لحاظ کیفی و چه از نظر کمی در حوزه فرهنگ مطرح بوده است.

معرفی نویسندگان و شاعران جوان و مؤلفانی که حرفی برای گفتن دارند، سبب شد تا حوزه ادبیات کودک و نوجوان در ایران پس از انقلاب رشد چشمگیری داشته باشد. حوزه‌ای که همواره به عنوان یکی از ظرفیت‌های نشر ایران برای حضور در بازارهای بین‌المللی کتاب نیز مطرح است و تاکنون توانسته موفقیت‌های قابل تأملی را کسب کند. با وجود این، نشر کودک و نوجوان نیز در سال‌های اخیر به تبع اوضاع نابسامان صنعت نشر از روزهای طلایی و رشد خود فاصله گرفته و امروز با مشکلات خرد و کلان متعددی روبروست.

کتاب کودک که در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ با شمارگان ۲۰ هزار نسخه منتشر می‌شد، در این سال‌ها در خوشبینانه‌ترین حالت بر مدار دو هزار نسخه می‌چرخد. افزایش قیمت کتاب از یک سو، تغییر سبک زندگی کودکان امروز و علاقه‌مند و وابسته شدن به ابزارهای جدید اطلاع‌رسانی مانند گوشی‌های همراه سبب شده تا کتاب بیشتر از هر زمان دیگری از سبد خانواده‌ها خارج شود.

بازار کتاب کودک و نوجوان در یک دهه گذشته بیش از آنکه نویسنده‌محور باشد، ناشر و مخاطب‌محور است؛ به این معنا که مخاطب و ناشر تعیین می‌کنند چه کالایی در بازار کتاب عرضه شود. از این رهگذر، نشر کودک و نوجوان طی یک دهه گذشته بیش از هر زمان دیگری شاهد ورود کتاب‌های ترجمه شده بوده است؛ موضوعی که رهبر معظم انقلاب در بازدید از نمایشگاه سی و چهارم کتاب تهران، نسبت به آن هشدار و تذکر داده‌اند.

اگرچه وزارت ارشاد در دولت آیت‌الله رئیسی از همان ابتدا عنوان کرده بود که برای سر و سامان دادن به ورود ترجمه‌ها به بازار کتاب کودک و نوجوان مصر است و برنامه دارد، اما آمار و ارقام و اهالی نشر اذعان دارند که همچنان تعداد آثار ترجمه شده رو به افزایش است. علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به این موضوع گفت: نمی‌دانم مسئولان طی سال‌های گذشته چه اقداماتی انجام داده‌اند، اما از این جهت که آمارها بالاتر رفته است، نشان می‌دهد هرکاری که صورت گرفته، ناکارآمد بوده است.

وی ادامه داد: در دوره قبلی وزارت ارشاد، آیین‌نامه‌ای را ارائه دادیم مبنی بر اینکه جلوی ورود ترجمه‌هایی که بدون خرید رایت قرار است وارد بازار نشر شود، گرفته شود. انجمن کودک و نوجوان نسبت به این آیین‌نامه اعتراض کرد؛ بنابراین اجرایی نشد. در دوره جاری وزارت ارشاد نیز این آیین‌نامه مجدداً مطرح شد، اما اجرایی نشده است.

مدیر نشر جمال با اشاره به سودی که عاید ناشران حوزه ترجمه می‌شود، افزود: در حال حاضر می‌دانم که حدود هشت ناشر به طور جدی وارد حوزه ترجمه کتاب‌های مانگا شده‌اند؛ این در حالی است که آثاری چون مانگا، ضد اخلاق به شمار می‌آیند و پوچ‌گرایی را رواج می‌دهند. حال پرسش اینجاست که کدام قانون برای ورود این کتاب‌ها دست‌انداز ایجاد کرده است؟ ناشران بزرگی الآن در این کار فعال هستند و چون سرمایه دارند، این قبیل آثار را به صورت مجموعه‌ای وارد کشور می‌کنند.

سبحانی‌نسب با تأکید بر اینکه تمام تلاش‌ها نتوانسته جلوی سونامی ترجمه را بگیرد، یادآور شد: تا زمانی که خود تصمیم‌گیرندگان در این حوزه اقدام به عرضه گسترده آثار ترجمه می‌کنند، اتفاق جدیدی رخ نمی‌دهد. ناشرانی که با ترجمه‌ها میلیاردها تومان ارتزاق می‌کنند، خود برای ورود این قبیل کارها تصمیم می‌گیرند. این دسته از ناشران هر سال چمدانی کتاب وارد کشور می‌کنند.

مدیر انتشارات بین‌المللی جمال در ادامه تأکید کرد که همان کسانی که از سبد ترجمه حظ وافری می‌برند، اجازه نمی‌دهند که بازار کتاب کودک و نوجوان از این منظر سر و سامان درستی به خود بگیرد.

افزایش و غلبه در سال‌های گذشته منجر به محدود شدن کار نویسندگان ایرانی شده است. در بازاری که ورودی‌اش بدون نظارت، مجال و فرصت مناسبی برای عرض اندام انواع کتاب‌های خارجی با کمترین هزینه است، معدود ناشرانی هستند که سرمایه خود را به سمت حمایت از تألیف ببرند. محمد سرشار، نویسنده و فعال فرهنگی، در این‌باره معتقد است: در بازار کنونی کتاب، رقابت میان تألیف و ترجمه ناعادلانه است؛ چرا که کتاب‌های ترجمه بدون رعایت حق مؤلف و سوار بر موج تبلیغات جهانی وارد بازار می‌شوند و نفس تولید ایرانی را می‌گیرند.

به گفته او؛ این واردات بی‌رویه در حوزه کودک و نوجوان بسیار شدیدتر است. آنگونه که در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان، سرمایه انسانی بزرگ نویسندگان، شاعران و تصویرگران در حال فرسایش سریع است و دولت هم به فکر چاره اساسی نیست.

سرشار تأکید می‌کند: براساس مطالعه عرض می‌کنم اگر یک درصد اهتمام دولت به حمایت از خودروسازان داخلی در عرصه تالیف کتاب داخلی وجود داشت، دست‌اندرکاران کتاب ثابت می‌کردند کیفیت تولید در سطح جهانی چیست و چگونه می‌توان نام هنرمند ایرانی را بر صدر نشاند. دریغ و صد درد که برای مدیران کشور، خودروی نیم‌بند داخلی مهمتر از هنر تمام‌قد ایرانی است.

اگر فرهنگ را یک جاده دو طرفه به شمار آوریم، در ایران به ویژه در حوزه کتاب، این جاده عموماً یک طرفه بوده است. بازار کتاب ایران بدون ضابطه و محدودیت خاصی، پذیرای انواع و اقسام خوراک فرهنگی است که از کشورها و فرهنگ‌های متعدد وارد کشور می‌شود. تبادل فرهنگی تا زمانی حائز اهمیت و توجه است که زیر سایه مسائل اقتصادی و سود و زیان عده‌ای قرار نگیرد. در این میان، شاید بتوان نبود قانون روشن در نحوه خرید رایت آثار خارجی را از جمله دلایل رشد ترجمه‌های بی‌ضابطه و عمدتاً بی‌کیفیت در کشور دانست.

*تسنیم