ماه محرم برای زنجانی‌ها در قالب مراسم طشت‌گذاری آغاز می‌شود و در مناطق مختلف استان، پرچم عزا برافراشته می‌شود. همه شهر یکدست سیاه‌پوش می شوند و دیگر تفاوتی میان تهی‌دست و فقیر دیده نیست.

در روزهای محرم و عزاداری حسینی، مردم شهر زنجان آئین‌های چون دسته عزاداری حسینیه اعظم، مراسم تعزیه، شبی خوانی، دسته عزاداری زینبیه اعظم و مراسم نذورات و … را برگزار می‌کنند.

سیاه‌پوشی زنجانی‌ها در محرم از آغاز محرم دلدادگان امام حسین (ع) سیه پوش عزای حسینی می‌شوند.

در نزد بعضی از قدیمی‌ها نذر بر این است تا چهل روز برای امام حسین (ع) سیاه پوش شوند و مادرانی که لباس سیاه بر تن نوزادان خود می‌کنند تا در عزای حسینی شریک غم حضرت رباب شوند.

دسته عزاداری حسینیه اعظم

مسجد حسینیه اعظم زنجان، دومین قربانگاه مسلمانان در جنوب شهر زنجان قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین مراکز سوگواری امام حسین (ع) در ماه محرم است. هر سال در عصر روز هشتم محرم، دسته‌های عزاداری در این حسینیه برپا می‌شوند و جمعیت عظیمی از مردم را برای عزاداری راهی این حسینیه می‌کند.

از دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع عزاداری امام حسین (ع) در ایران یاد می‌شود که به یاد و احترام به حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) برگزار می‌شود و این روز در تقویم سوگواری محرم زنجان «یوم‌الابوالفضل و یوم‌العباس» نامیده شده است که بیش از ٢٠٠ هزار عزادار از جای جای ایران اسلامی و سایر کشورها حضور دارند.

دسته عزاداری زینبیه اعظم

مسجد زینبیه اعظم زنجان محل تجمع عاشقان خاندان عصمت و طهارت و مشتاقان حقیقت است، آنانی که همه ساله روز یازدهم محرم در قالب دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان، زیر بیرق‌های رنگی این مسجد گرد هم می‌آیند تا بر مصیبت زینب کبری (س) بگریند و پیام قیام کربلا که نسل به نسل، سینه به سینه نقل شده را بر خیابان‌های این شهر فریاد کنند.

برپایی تعزیه‌های عزاداری

مراسم تعزیه‌خوانی همه ساله در ایام محرم و صفر به پاسداشت شهادت حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در دشت کربلا، در اقصی نقاط شهرستان زنجان که مشهورترین آن تعزیه‌خوانی در شهر ارمغانخانه و شهر سلطانیه است، برگزار می‌شود.

قدمت و تاریخچه این مراسم به‌طور دقیق در دست نیست اما با توجه به یادداشت‌های سفرنامه‌های منتشر شده و اشاره به خاطرات ناصرالدین شاه در سفر به شهر سلطانیه و دیدن مراسم تعزیه خوانی قدمت آن‌را در استان آشکار می‌کند. یکی از بارزه‌های این مراسم در استان زنجان اجرای آن به زبان ترکی و حضور زنان در آن است.

در کشور ما این مراسم را به مذهب آل‌بویه نسبت می‌دهند و در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری اباعبدالله (ع) و بزرگداشت خاندان پیامبر (ص) می‌کردند که به تدریج تعزیه در دوره ناصرالدین شاه به اوج خود رسید تا جایی که بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند.

تعزیه پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد و در دورانی در اماکن باز یا سربسته تکایا و حسینیه ها به اجرا درمی‌آمد که معروف‌ترین این تکایا تکیه دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و با مشارکت دوستعلی خان معیرالممالک در سال ١٣٠۴ هجری‌قمری ساخته شد.

طبق پژوهش‌هایی که انجام شده، تعزیه بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد؛ بر همین اساس نیز در سال ۱۳۸۹ به عنوان میراث معنوی کشور ثبت ملی شده است. گروه‌هایی هستند که نسل اندر نسل این نمایش را اجرا می‌کنند و از گذشته، این هنر به افراد به ارث رسیده و دارای نسخه‌های خطی ویژه منطقه و تعزیه زنجان است و در سال‌های اخیر هم اجرا می‌شود.

در روز عاشورا نیز درب همه خانه‌ها به روی مهمانان حسینی گشوده می‌شود و ساکنان آن منطقه با اصرار افراد را به خانه‌های خود دعوت می‌کنند تا از این رهگذر توشه‌ای برای آخرت جمع کرده و ارادت خویش را به اهل‌بیت (ع) بیان ‌کنند.

نذورات زنجانی‌ها

سفره حضرت رقیه (س) ساده‌ترین سفره و سفره حضرت ابوالفضل (ع) مفصل‌ترین سفره‌ای است که برگزار می‌شود اما با توجه به نوع سفره، خوراکی‌های مختلفی در آن چیده می‌شود. در سفره فاطمه‌ زهرا نان، سبزی و حلوا و در زنجان با دویمج و قویماق از مهمانان پذیرایی می‌شود اما آش‌ رشته و آجیل مشکل‌گشا جزو محتویات اصلی سفره حضرت ابوالفضل (ع) است و سفره حضرت رقیه ‌(س) که ساده‌تر از همه است با نان، پنیر، خرما و سبزی آراسته می‌شود و میوه و شیرینی جزو پذیرایی این همه سفره‌ها است. دویمج خوراک مخصوصی است که در زنجان مرسوم بوده و در روضه حضرت فاطمه ‌زهرا ‌(س) پخش می‌شود. همچنین در روز شهادت امام سجاد (ع) آش زین‌العابدین مرسوم است که برای شفای بیماران پخت می‌شود.